Co pewien czas natrafiamy w mediach na informacje o rosnącym tempie długu publicznego. Wielu z nas kojarzy licznik mieszczący się w Warszawie, który uruchomił prof. Leszek Balcerowicz, były minister finansów i prezes Narodowego Banku Polskiego, w ramach inicjatywy Forum Obywatelskiego Rozwoju. Podobne inicjatywy występują również w Berlinie i Nowym Jorku. Jak te zmieniające się i rosnące wartości wpływają na codzienne życie przedsiębiorcy i obywatela?
Spis treści
Definicja długu publicznego
Zgodnie z definicją zawartą w ustawie o finansach publicznych dług publiczny to łączne nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych, ustalane z pominięciem wzajemnych zobowiązań pomiędzy podmiotami należącymi do tego sektora. Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania zaciągnięte z następujących tytułów:
- wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne,
- zaciągniętych kredytów i pożyczek,
- przyjętych depozytów,
- wymagalnych zobowiązań: wynikających z odrębnych ustaw oraz prawomocnych orzeczeń sądów lub ostatecznych decyzji administracyjnych, uznanych za bezsporne przez właściwą jednostkę sektora finansów publicznych będącą dłużnikiem.
Wartość długu publicznego prezentuje się w dwóch modelach. Pierwszy z nich to ujęcie nominalne ukazujące łączną kwotę tego zobowiązania. Drugi model to prezentowanie długu w relacji do produktu krajowego brutto (PKB). Czasami dług publiczny określa się jako skumulowane deficyty budżetowe z lat ubiegłych.
Dług publiczny w Polsce i na świecie
Rosnący dług publiczny powinien być traktowany jako sygnał ostrzegawczy dla rządzących państwem. Wzrost tej wartości powinien stopować nadmierne wydatki państwowe oraz wprowadzenie działań mających na celu wzrost gospodarki. Na stronach internetowych znajdziemy wiele różnych opracowań dotyczących wysokości długu publicznego. Poniżej prezentujemy dane Eurostat opublikowane w czerwcu 2020 (źródło: https://ec.europa.eu/eurostat/web/products-statistical-books/-/KS-BJ-20-006?inheritRedirect=true&redirect=%2Feurostat%2Fpublications%2Fstatistical-books, data dostępu: 09.07.2020). Ten wykres prezentuje jak wygląda dług brutto sektora instytucji rządowych i samorządowych. Pokazuje skalę długu poszczególnych państw oraz porównanie do Stanów Zjednoczonych, Japonii czy Norwegii.
Czy można zmniejszyć dług publiczny?
Teoria finansów publicznych przewiduje kilka możliwości zmniejszenia długu publicznego. Do najważniejszych z nich zaliczamy:
- politykę stóp procentowych – obniżenie wartości stóp procentowych powiązanych z długiem publicznym może przyczynić się do obniżki wartości długu w stosunku do PKB,
- politykę zwiększania wartości PKB – ogół działań mających na celu wzrost globalnego popytu, który może odbywać się poprzez promowanie aktywności gospodarczej, jasne i zrozumiałe regulacje prawne zachęcające do podejmowania inwestycji i wzrostu przedsiębiorstw,
- politykę związaną z dochodami i wydatkami publicznymi – odbywa się poprzez zmniejszenie wydatków publicznych m.in. poprzez ograniczenie świadczeń z kasy budżetu przy jednoczesnym zwiększaniu poziomu dochód państwa przykładowo dzięki uszczelnianiu systemu podatkowego bądź zwiększaniu ilości obowiązujących podatków czy ograniczeniu nieodpłatnych usług bądź wprowadzeniu częściowej odpłatności.
Dług publiczny a deficyt budżetowy
Analizując tematykę długu publicznego warto wskazać istotną różnicę pomiędzy długiem publicznym a deficytem budżetowym. Dług publiczny jest kategorią związaną z sektorem finansów publicznych i obejmuje ogół zobowiązań rządu, samorządów oraz FUS, czyli Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Zaś deficyt budżetowy jest kwotą wynikającą z różnicy pomiędzy dochodami a wydatkami rządu w danym roku. Każdego roku dług publiczny jest powiększany tą częścią deficytu budżetowego, która jest finansowana kredytem (emisją bonów lub obligacji skarbowych)
Jak rosnący dług publiczny wpływa na życie obywateli?
Obecna rzeczywistość gospodarcza i wydarzenia światowe niestety pogłębiają wysoki już dług publiczny w Polsce. W głowie odbiorcy wiadomości o rosnącym długu publicznym pojawia się pytanie, jak zmieniające się cyfry mogą przełożyć się na jego codzienne życie. W przypadku przekroczenia długu publicznego powyżej poziomu zapisanego w Konstytucji, czyli poziomu 55% PKB aktualnie rządzący zobligowani są do wprowadzenia działań, które skalę rosnącego długu mają ukrócić. Do tych działań zalicza się:
- ograniczenie wydatków państwa i samorządów,
- ograniczenie poziomu waloryzacji rent i emerytur tylko do poziomu inflacji,
- zaplanowania budżetu państwa na kolejny rok, gdzie nie wystąpi deficyt.
Rosnący dług publiczny może więc mieć bezpośrednie przełożenie na spadek tempa inwestycji, a co za tym idzie rozwoju gospodarczego kraju. Również kraje o niskim długu publicznym postrzegane są na arenie międzynarodowej jako bardziej efektywne i godne inwestowania.
